Mảnh đất Núi Hồng Sông Lam vốn có nền văn hoá lâu đời với bề dày hàng ngàn năm lịch sử. Tương truyền từ buổi mới khai sơn, phá thạch, Ông Đùng là người sắp xếp các núi non, số núi ông vừa điểm được 99 đỉnh thì cũng là lúc có một đàn chim Hồng bay đến đậu. Nên núi cũng mang tên là núi Hồng Lĩnh, hay Hồng Sơn, tiếng địa phương gọi là Ngàn Hống. Theo dòng tư duy dân gian và lịch sử hội tụ lại thì có thể xem nơi đây là cái nôi của tổ tiên Hồng Lạc, là dòng sữa ngọt lành đã nuôi dưỡng một bộ phận dân tộc thuở hồng hoang.

Núi Hồng được khắc vào Cửu Đỉnh, đúc từ thời Minh Mạng và hiện vẫn còn đặt tại Cố đô Huế

Tương truyền từ buổi đầu dựng nước, phải tìm đất định đô, Thủy tổ Kinh Dương Vương đã hướng vào vùng danh thắng Núi Hồng này. Đứng trên cao nhìn xuống, Người thấy ở đây núi dăng nên lũy, khe chảy thành hào, non đủ cao, sông đủ sâu, đồng điền đủ rộng; khả dĩ con người có thể tự làm lụng để nuôi sống lâu dài. Phóng tầm mắt ra xa muôn trùng sóng cả, núi non địa bàn hiểm trở, tiến có thế công, thoái có thế thủ là đều lợi thế bậc nhất cho một vương triều mới sơ khai định đô. Với tầm nhìn bao quát càn khôn đó, Kinh Dương Vương đã dựng Hoàng thành ở đây và đặt tên nước là Xích Quỷ (nghĩa là “Ngôi Sao Đỏ”). Kinh thành xây xong, Vua cưới Thần Long làm vợ, từ đó kinh đô Ngàn Hống đã mở ra một thời kỳ mới. Sau một thời gian định đô, hai người đã sinh ra Lạc Long Quân. Để định chính đô, giữ vững giang sơn, cơ nghiệp rộng lớn của tổ tiên, Kinh Dương Vương đã thiên đô ra vùng núi Nghĩa Lĩnh và cử Lạc Long Quân ra trấn giữ kinh thành. Từ đó, Ngàn Hống không còn là kinh đô của đất nước, nhưng dấu tích về một kinh đô với thiên truyện thần kỳ trên dãy núi Hồng 99 ngọn vẫn còn sống mãi trong tâm trí dân gian.

Đại Hùng là một trong 4 ngôi cổ tự của vùng đất Hồng Lĩnh (Thiên Tượng - Long Đàm - Đại Hùng - Cực Lạc)

Chính vì vậy, mà nhiều đời sau người dân nơi đây đã lập nên Khu di tích lịch sử - văn hóa Đại Hùng để vọng thờ đức Thủy tổ Kinh Dương Vương và các bậc Vua Hùng. Hàng năm, cứ đến ngày 18 tháng Giêng (Âm lịch), Nhân dân trong vùng lại làm lễ húy kỵ Đức Thủy tổ Kinh Dương Vương và đặc biệt là ngày 10/3 (ÂL) cùng với cả nước, Nhân dân nơi đây lại tưng bừng tổ chức Đại lễ Giỗ Quốc tổ Hùng Vương. Lễ hội thu hút không chỉ người dân trong vùng, mà còn có Nhân dân, Phật tử thập phương cũng hành hương tìm về nơi chốn Tổ ngày càng đông.

Quả chuông cao hơn 1m, nặng khoảng 100 kg, được chạm trổ tinh xảo và có khắc tên “Đại Hùng Tự Chung” được đúc vào năm thứ 7, niên hiệu Cảnh Thịnh (1793 - 1807)

Trải qua hàng trăm năm tồn tại, với sự tàn phá của chiến tranh, sự khắc nghiệt của thiên nhiên nên nhiều hạng mục của Khu di tích hiện nay đã bị phế tích. Để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh, xứng đáng là điểm thờ cúng Hùng Vương duy nhất của hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, trong thời gian qua được sự nhất trí về chủ trương của UBND tỉnh, Cấp ủy, Chính quyền thị xã Hồng Lĩnh đang tổ chức quy hoạch để xây dựng, trùng tu, tôn tạo Khu di tích với diện tích 43ha; bao gồm: Khu Kinh đô Ngàn Hống, khu vực chùa Thượng, chùa Hạ cùng các hạng mục phụ trợ khác. Đây được coi là điểm nhấn của không chỉ riêng du lịch Hồng Lĩnh mà còn của cả du lịch Hà Tĩnh cũng như khu vực Bắc miền Trung.

Tượng Thủy tổ Kinh Dương Vương; Thủy tổ Quốc mẫu Thần Long và Quốc tổ Lạc Long Quân, Quốc mẫu Âu Cơ và các Vua Hùng hiện được thờ tại Khu di tích Đại Hùng

Hàng năm, cứ đến dịp mồng 10/3 âm lịch thì nhân dân Hà Tĩnh, cùng các tăng ni, phật tử, nhân dân tỉnh bạn, đến với Khu di tích Đại Hùng để dâng nén tâm hương, hướng về cuội nguồn dân tộc, hướng về chốn Tổ với tất cả tấm lòng tri ân, thành kính.

Lễ rước linh vị Thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng

Năm nay, Lễ Giỗ Quốc tổ Hùng Vương được tổ chức nâng tầm lên thành quy mô cấp tỉnh, diễn ra từ ngày 07/4 đến 10/4/2022 (tức là từ 07/3 đến 10/3 âm lịch), với nhiều hoạt động cả phần lễ và phần hội, như: Lễ tế và lễ rước bài vị, dâng vật phẩm cúng tế các Vua Hùng diễn ra vào ngày 09/4/2022 (tức ngày 09/3 âm lịch), Đại lễ giỗ Quốc tổ và các vua Hùng chính thức khai mạc vào 08 giờ 00 phút ngày 10/4/2022 (tức sáng ngày 10/3 âm lịch); phần hội gồm: Giải kéo co trong khuôn khổ Đại hội TDTT toàn tỉnh lần thứ IX năm 2022, giao lưu văn nghệ, đặc biệt không thiếu được là hội thi Gói bánh chưng dâng Quốc tổ do Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh phối hợp Ban Tổ chức Lễ Giỗ tổ chức.. Đây cũng là dịp để cho nhân dân trong và ngoài địa bàn có dịp thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tưởng nhớ đến Vua Hùng có công dựng nước.

Trong những ngày đầu tháng 3 này, mỗi người dân Hà Tĩnh lại náo nức đón chờ lễ Giỗ Tổ Hùng Vương trên vùng đất kinh đô Ngàn Hống, nơi thờ Đức Thủy tổ Kinh Dương Vương và các Vua Hùng với mong muốn tìm về nguồn cội, bày tỏ tấm lòng thành kính lên Đức Tổ, thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc ta./.